Κόσμος και ιστορία
Ελληνική κοσμολογία και δυτική εσχατολογία
Εκδότης:
Εναλλακτικές Εκδόσεις
Έτος:
2000
ISBN:
9789604270675
Σελίδες:
89
Εξώφυλλο:
Μαλακό
Τιμή εκδότη:€10,60
Η τιμή μας: €9,54
Κόσμος και ιστορία
Η τραγική μοίρα του ανθρώπου, η οποία είναι ίσως καταγεγραμμένη στο γονιδιακό υλικό του, τον έκανε να διαθέτει aspiring mind, σύμφωνα με τη έκφραση του Μάρλοου που τόσο συχνά επαναλαμβάνει ο Παπαϊωάννου. Ριγμένος στον κόσμο, διαθέτοντας τη δυνατότητα να συνεχίζει τη φυσική εξέλιξη με τον εγκέφαλό του, και με την τεχνική, υποχρεωμένος αδιάκοπα να ανασυγκροτεί το περιβάλλον του, να καταστρέφει τις παλιές του σχέσεις μαζί του, για να οικοδομεί νέες και όλο και πιο πολύπλοκες, οδηγείται αναπόφευκτα, τραγικά ίσως, σε μια νέα ανθρωπολογική μετάλλαξη, αυτή τη φορά με την παρέμβαση στο ίδιο το γονιδιακό υλικό του, οδηγείται στην εποχή του μετανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως, σκλάβος μιας μηχανικής ενδελέχειας που τον έχει εγκλωβίσει σε μια τυφλή πίστα ταχύτητας, όλο και περισσότερο «αντιφυσικός» στην καθημερινότητά του, αποζητά νοσταλγικά και επιτακτικά, με αγωνία, τη χαμένη φύση, τον χαμένο κόσμο του «άλλοτε».
Ο δυτικός άνθρωπος, ο άνθρωπος της νεωτερικότητας σκοτώνοντας και το Θεό, την τελευταία επαφή με μια τάξη η οποία να τον ορίζει, έχοντας γίνει Deus in terris, συνειδητοποιεί αίφνης ότι έχει μεταβληθεί στο αντιφυσικό Γκολέμ μιας νέας υπέρτερης τάξης, που τον υπερβαίνει, της τεχνολογίας που ο ίδιος κατασκεύασε. Ήδη από την αυγή της βιομηχανικής εποχής, αναζητά μια ρομαντική «επιστροφή» στον κόσμο του «άλλοτε». Έναν κόσμο που φαντάζει σήμερα ως η ενσάρκωση της αρμονίας. Και κατ’ εξοχήν στον ελληνικό κόσμο, που τον θεωρεί ως τον ευγενέστερο πρόγονό του. Ο Μαρξ χαρακτήριζε τους Έλληνες ως παιδιά «φυσιολογικά», ανάμεσα σε άλλα αφύσικα. Γιατί ο ελληνικός κόσμος συνδύαζε την αποδοχή της φυσικής τάξης του κόσμου, στον οποίο εντάσσονταν άνθρωποι, θεοί και φύση ταυτόχρονα, με την γέννηση της ατομικότητας, της φιλοσοφίας, της επιστημονικής σκέψης. Σε αυτή την ευτυχισμένη «παιδική ηλικία» του θα ήθελε να καταφεύγει νοσταλγικά ο δυτικός άνθρωπος. Σε αυτόν τον κόσμο πριν την αγωνία που του ενστάλαξε η αδυσώπητη «πρόοδος» και ο ιστορικός χρόνος.
Ο ιστορικός χρόνος, η «ιστορία» και η ολοκλήρωση μέσω αυτής, μέχρι το «τέλος» της για τον Χέγκελ, μέχρι το τέλος του ανθρώπου, θα λέγαμε σήμερα, αποτελεί τον δεύτερο πόλο του ανθρώπινου διπόλου. Από τη στιγμή και μετά που ο κόσμος –για πρώτη φορά με τη Ρώμη– έμοιαζε να συγκροτείται σε μια παγκόσμια κοινότητα, ριγμένη στη δίνη μιας διαρκώς επιταχυνόμενης σπειροειδούς κίνησης, έπρεπε να βρεθεί το νήμα που συνέδεε μεταξύ τους ανθρώπους, πολιτισμούς, παρελθόν και μέλλον. Και ποιος άλλος παρά ο ιστορικός λαός par excelence, οι Εβραίοι, των οποίων η μυθολογία, η θρησκεία και η ιστορία αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο θα μπορούσε να προσφέρει την έννοια του ιστορικού χρόνου, που μαζί με την ελληνική οικουμενικότητα θα συγκροτούσαν μία νέα παγκόσμια και ιστορική θρησκεία; Πλέον ο άνθρωπος έχει μία γέννηση, μια ιστορική διαδρομή και ένα «τέλος». Και από την ιστορία, στην οποία εισήλθαμε με δάκρυα και οιμωγές, δεν θα μπορούμε πλέον να απαλλαγούμε! Εάν σκοτώσαμε τον Θεό-δημιουργό του Αδάμ και ανιχνεύσαμε την φυλογένεσή μας στις κοιλάδες του Ολντουβάι και στα απολιθωμένα οστά της «Λούσυ» πριν από 3 ή 6 εκατομμύρια χρόνια, ενισχύσαμε μάλλον την ιστορικότητα του χρόνου μας και υποκαταστήσαμε εξ ολοκλήρου το Θεό με την ιστορία. Και από αυτήν δεν θα μπορέσουμε πλέον να ξεφύγουμε.
Ο Κώστας Παπαϊωάννου είναι ο μόνος ίσως στοχαστής που με τέτοια ενάργεια θέτει, ήδη από αυτό το θεμελειώδες φιλοσοφικό του κείμενο, αυτή την αντίθεση, την οποία θα αναπτύξει στην «Αποθέωση της Ιστορίας», χωρίς «να παίρνει θέση» για την μία ή την άλλη «λύση» του ανθρώπινου μυστηρίου. Έχει συνειδητοποιήσει πως η πόλωση ανάμεσα στην ελληνική «αταραξία», την ένταξη του ανθρώπου στην τάξη της φύσης και την «ανθρώπινη-πολύ ανθρώπινη» sound and fury της ιστορικής τάξης είναι συστατική της ανθρώπινης φύσης. Και αυτή θα αναπαράγει χωρίς τέλος, ή… μέχρι το τέλος της ιστορίας, αυτή την τραγική αναζήτηση του κόσμου πριν την εκκίνηση του ιστορικού χρόνου –που μπορεί να φτάνει τόσο πίσω, έως τον παλαιολιθικό άνθρωπο για τον Ραούλ Βανεγκέμ– και παράλληλα την αναζήτηση ενός «τέλους» στο μέλλον, στην εγελιανή ή μαρξιστική εκδοχή της και σήμερα στην τεχνολογική εκδοχή του μετανθρώπου.
Ο Παπαϊωάννου πρωτοπορώντας, από τα μέσα του 20ού αιώνα, κατανοεί την τραγικότητα ενός διλήμματος το οποίο ο άνθρωπος είναι αδύνατο να άρει, και μας υποχρεώνει να σκεφτούμε πάνω σε νέες πιθανές συνθέσεις, όσο και αν είναι πρόσκαιρες, μερικές και εφήμερες. Μας βάζει να σκεφτούμε την ουτοπία με όρους ρεαλιστικούς. Όχι την καταστροφή της τάξης του κόσμου στην οποία οδηγεί ο τεχνολογικός ντετερμινισμός που κινεί την ιστορία μας, ούτε βέβαια το ανέφικτο πλέον σταμάτημα του ιστορικού χρόνου και της ιστορικής συνείδησης. Αλλά την «ουτοπία» μιας ανθρώπινης ιστορίας, η οποία θα έχει επανενταχθεί στη φυσική τάξη, στον κόσμο, που θα συνδυάζει τον «μετασχηματισμό» και την «ησυχία», την άρνηση της εργαλειακής προόδου, την επιστροφή στο κοσμικό αίσθημα της ενότητας με το σύμπαν, με την αδιάκοπη αναζήτηση της αλήθειας.
Μας καλεί να επαναλάβουμε το αρχαιοελληνικό θαύμα της υπέρβασης της φύσης και της ταυτόχρονης αποδοχής της, με σημερινούς όρους, κατά συνέπεια μας καλεί να υπερβούμε ταυτόχρονα την ίδια την… αρχαία Ελλάδα, όσο και να αρνηθούμε την μηχανιστικό ντετερμινισμό της προόδου. Ο τίτλος της μελέτης του «Κόσμος και Ιστορία» θα μπορούσε να αποτελεί ένα πρόγραμμα όπου το συνδετικό και λαμβάνεται κυριολεκτικά.
Γιώργος Καραμπελιάς
Η τραγική μοίρα του ανθρώπου, η οποία είναι ίσως καταγεγραμμένη στο γονιδιακό υλικό του, τον έκανε να διαθέτει aspiring mind, σύμφωνα με τη έκφραση του Μάρλοου που τόσο συχνά επαναλαμβάνει ο Παπαϊωάννου. Ριγμένος στον κόσμο, διαθέτοντας τη δυνατότητα να συνεχίζει τη φυσική εξέλιξη με τον εγκέφαλό του, και με την τεχνική, υποχρεωμένος αδιάκοπα να ανασυγκροτεί το περιβάλλον του, να καταστρέφει τις παλιές του σχέσεις μαζί του, για να οικοδομεί νέες και όλο και πιο πολύπλοκες, οδηγείται αναπόφευκτα, τραγικά ίσως, σε μια νέα ανθρωπολογική μετάλλαξη, αυτή τη φορά με την παρέμβαση στο ίδιο το γονιδιακό υλικό του, οδηγείται στην εποχή του μετανθρώπου. Ταυτόχρονα όμως, σκλάβος μιας μηχανικής ενδελέχειας που τον έχει εγκλωβίσει σε μια τυφλή πίστα ταχύτητας, όλο και περισσότερο «αντιφυσικός» στην καθημερινότητά του, αποζητά νοσταλγικά και επιτακτικά, με αγωνία, τη χαμένη φύση, τον χαμένο κόσμο του «άλλοτε».
Ο δυτικός άνθρωπος, ο άνθρωπος της νεωτερικότητας σκοτώνοντας και το Θεό, την τελευταία επαφή με μια τάξη η οποία να τον ορίζει, έχοντας γίνει Deus in terris, συνειδητοποιεί αίφνης ότι έχει μεταβληθεί στο αντιφυσικό Γκολέμ μιας νέας υπέρτερης τάξης, που τον υπερβαίνει, της τεχνολογίας που ο ίδιος κατασκεύασε. Ήδη από την αυγή της βιομηχανικής εποχής, αναζητά μια ρομαντική «επιστροφή» στον κόσμο του «άλλοτε». Έναν κόσμο που φαντάζει σήμερα ως η ενσάρκωση της αρμονίας. Και κατ’ εξοχήν στον ελληνικό κόσμο, που τον θεωρεί ως τον ευγενέστερο πρόγονό του. Ο Μαρξ χαρακτήριζε τους Έλληνες ως παιδιά «φυσιολογικά», ανάμεσα σε άλλα αφύσικα. Γιατί ο ελληνικός κόσμος συνδύαζε την αποδοχή της φυσικής τάξης του κόσμου, στον οποίο εντάσσονταν άνθρωποι, θεοί και φύση ταυτόχρονα, με την γέννηση της ατομικότητας, της φιλοσοφίας, της επιστημονικής σκέψης. Σε αυτή την ευτυχισμένη «παιδική ηλικία» του θα ήθελε να καταφεύγει νοσταλγικά ο δυτικός άνθρωπος. Σε αυτόν τον κόσμο πριν την αγωνία που του ενστάλαξε η αδυσώπητη «πρόοδος» και ο ιστορικός χρόνος.
Ο ιστορικός χρόνος, η «ιστορία» και η ολοκλήρωση μέσω αυτής, μέχρι το «τέλος» της για τον Χέγκελ, μέχρι το τέλος του ανθρώπου, θα λέγαμε σήμερα, αποτελεί τον δεύτερο πόλο του ανθρώπινου διπόλου. Από τη στιγμή και μετά που ο κόσμος –για πρώτη φορά με τη Ρώμη– έμοιαζε να συγκροτείται σε μια παγκόσμια κοινότητα, ριγμένη στη δίνη μιας διαρκώς επιταχυνόμενης σπειροειδούς κίνησης, έπρεπε να βρεθεί το νήμα που συνέδεε μεταξύ τους ανθρώπους, πολιτισμούς, παρελθόν και μέλλον. Και ποιος άλλος παρά ο ιστορικός λαός par excelence, οι Εβραίοι, των οποίων η μυθολογία, η θρησκεία και η ιστορία αποτελούσαν ένα ενιαίο σύνολο θα μπορούσε να προσφέρει την έννοια του ιστορικού χρόνου, που μαζί με την ελληνική οικουμενικότητα θα συγκροτούσαν μία νέα παγκόσμια και ιστορική θρησκεία; Πλέον ο άνθρωπος έχει μία γέννηση, μια ιστορική διαδρομή και ένα «τέλος». Και από την ιστορία, στην οποία εισήλθαμε με δάκρυα και οιμωγές, δεν θα μπορούμε πλέον να απαλλαγούμε! Εάν σκοτώσαμε τον Θεό-δημιουργό του Αδάμ και ανιχνεύσαμε την φυλογένεσή μας στις κοιλάδες του Ολντουβάι και στα απολιθωμένα οστά της «Λούσυ» πριν από 3 ή 6 εκατομμύρια χρόνια, ενισχύσαμε μάλλον την ιστορικότητα του χρόνου μας και υποκαταστήσαμε εξ ολοκλήρου το Θεό με την ιστορία. Και από αυτήν δεν θα μπορέσουμε πλέον να ξεφύγουμε.
Ο Κώστας Παπαϊωάννου είναι ο μόνος ίσως στοχαστής που με τέτοια ενάργεια θέτει, ήδη από αυτό το θεμελειώδες φιλοσοφικό του κείμενο, αυτή την αντίθεση, την οποία θα αναπτύξει στην «Αποθέωση της Ιστορίας», χωρίς «να παίρνει θέση» για την μία ή την άλλη «λύση» του ανθρώπινου μυστηρίου. Έχει συνειδητοποιήσει πως η πόλωση ανάμεσα στην ελληνική «αταραξία», την ένταξη του ανθρώπου στην τάξη της φύσης και την «ανθρώπινη-πολύ ανθρώπινη» sound and fury της ιστορικής τάξης είναι συστατική της ανθρώπινης φύσης. Και αυτή θα αναπαράγει χωρίς τέλος, ή… μέχρι το τέλος της ιστορίας, αυτή την τραγική αναζήτηση του κόσμου πριν την εκκίνηση του ιστορικού χρόνου –που μπορεί να φτάνει τόσο πίσω, έως τον παλαιολιθικό άνθρωπο για τον Ραούλ Βανεγκέμ– και παράλληλα την αναζήτηση ενός «τέλους» στο μέλλον, στην εγελιανή ή μαρξιστική εκδοχή της και σήμερα στην τεχνολογική εκδοχή του μετανθρώπου.
Ο Παπαϊωάννου πρωτοπορώντας, από τα μέσα του 20ού αιώνα, κατανοεί την τραγικότητα ενός διλήμματος το οποίο ο άνθρωπος είναι αδύνατο να άρει, και μας υποχρεώνει να σκεφτούμε πάνω σε νέες πιθανές συνθέσεις, όσο και αν είναι πρόσκαιρες, μερικές και εφήμερες. Μας βάζει να σκεφτούμε την ουτοπία με όρους ρεαλιστικούς. Όχι την καταστροφή της τάξης του κόσμου στην οποία οδηγεί ο τεχνολογικός ντετερμινισμός που κινεί την ιστορία μας, ούτε βέβαια το ανέφικτο πλέον σταμάτημα του ιστορικού χρόνου και της ιστορικής συνείδησης. Αλλά την «ουτοπία» μιας ανθρώπινης ιστορίας, η οποία θα έχει επανενταχθεί στη φυσική τάξη, στον κόσμο, που θα συνδυάζει τον «μετασχηματισμό» και την «ησυχία», την άρνηση της εργαλειακής προόδου, την επιστροφή στο κοσμικό αίσθημα της ενότητας με το σύμπαν, με την αδιάκοπη αναζήτηση της αλήθειας.
Μας καλεί να επαναλάβουμε το αρχαιοελληνικό θαύμα της υπέρβασης της φύσης και της ταυτόχρονης αποδοχής της, με σημερινούς όρους, κατά συνέπεια μας καλεί να υπερβούμε ταυτόχρονα την ίδια την… αρχαία Ελλάδα, όσο και να αρνηθούμε την μηχανιστικό ντετερμινισμό της προόδου. Ο τίτλος της μελέτης του «Κόσμος και Ιστορία» θα μπορούσε να αποτελεί ένα πρόγραμμα όπου το συνδετικό και λαμβάνεται κυριολεκτικά.
Γιώργος Καραμπελιάς
| Τίτλος βιβλίου: | Κόσμος και ιστορία | ||
|---|---|---|---|
| Υπότιτλος βιβλίου: | Ελληνική κοσμολογία και δυτική εσχατολογία | ||
| Εκδότης: | Εναλλακτικές Εκδόσεις | ||
| Συντελεστές βιβλίου: | Παπαϊωάννου, Κώστας, 1925-1981 (Συγγραφέας) | ||
| ISBN: | 9789604270675 | Εξώφυλλο βιβλίου: | Μαλακό |
| Σειρά εκδότη: | Θεωρία | Σελίδες: | 89 |
| Στοιχεία έκδοσης: | 2000 | Διαστάσεις: | 21x12 |
| Σημείωση: | Εισαγωγή: Γιώργος Καραμπελιάς. | ||
| Κατηγορίες: | Ιστορία > Ιστορικό Δοκίμιο | ||
Δεν βρέθηκαν στοιχεία για τον συγγραφέα
Δείτε επίσης:
Είδατε πρόσφατα:
