Cafés and comets after midnight and other poems
Η δίγλωσση έκδοση που δανείζεται τον τίτλο της από το ομώνυμο ποίημα του Νίκου Εγγονόπουλου, έχει σκοπό να συστήσει τον σπουδαίο δημιουργό στο αγγλόφωνο κοινό.
Ο μικρός αυτός τόμος περιέχει 27 ποιήματα του Νίκου Εγγονόπουλου, εισαγωγή και εργοβιογραφία που υπογράφει ο μεταφραστής David Connolly, ομότιμος καθηγητής του ΑΠΘ.
Ο Νίκος Εγγονόπουλος λοιδορήθηκε και κακολογήθηκε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο Έλληνα καλλιτέχνη για τους πρωτότυπους και, για την εποχή, ακατανόητους μοντερνιστικούς πειραματισμούς του σε όλες τις μορφές τέχνης με τις οποίες καταπιάστηκε. Σήμερα όμως, και δικαίως, θεωρείται ένας από του πιο πρωτότυπους καλλιτέχνες της γενιάς του και μια μοναδική προσωπικότητα στα ελληνικά γράμματα.
Παρότι ο ίδιος θεωρούσε τον εαυτό του πρώτα και κύρια ζωγράφο και μετά ποιητή, κατάφερε όμως να γράψει στίχους που αγαπήθηκαν και διαβάστηκαν πολύ, ενώ στα κατοπινά χρόνια έγιναν αντικείμενο ακαδημαϊκών ερευνών και το έργο του αναγνωρίστηκε πλατιά για την αξία του και για τη δημιουργική αξιοποίηση της ελληνικής παράδοσης και της ελληνικής γλώσσας. Εμπλούτισε τη μεταπολεμική ποίηση με πληθώρα ποιητικών εκφράσεων, χαρακτήρες και εικόνες που πλέον αποτελούν μέρος της συλλογικής ελληνικής συνείδησης. Τόσο στη ζωγραφική όσο και στην ποίηση δημιούργησε έναν ιδιαίτερο ελληνικό υπερρεαλισμό, συνδύασε το διονυσιακό και το απολλώνειο στοιχείο, ακολουθώντας ωστόσο τις βασικές αρχές του υπερρεαλισμού. Έτσι το έργο του παραμένει σπουδαίο και πρωτότυπο όχι μόνο στο ελληνικό εικαστικό και λογοτεχνικό στερέωμα αλλά και στο παγκόσμιο.
Εγγονόπουλος, Νίκος, 1907-1985
Γεννήθηκε στις 21 Οκτωβρίου του 1907 στην Αθήνα. Ο πατέρας του Παναγιώτης ήταν Κωνσταντινουπολίτης και ασκούσε το επάγγελμα του εμπόρου. Από το 1923 (σε ηλικία 12 χρονών) μέχρι το 1927 γράφεται εσωτερικός σε ένα Λύκειο στο Παρίσι. Εκεί διδάσκεται την κλασική γαλλική ποίηση. Το 1924 το μανιφέστο του Αντρέ Μπρετόν θα επηρεάσει και τον ίδιο. Το 1927 επιστρέφει στην Ελλάδα για να υπηρετήσει την θητεία του. Εργάστηκε αρχικά ως σχεδιαστής εξωφύλλων σε περιοδικά και το 1932 γράφτηκε στη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με δάσκαλο τον Κωνσταντίνο Παρθένη. Παράλληλα μαζί με τον Γιάννη Τσαρούχη θα φοιτήσει και στο καλλιτεχνικό εργαστήρι του Φώτη Κόντογλου. Την ίδια εποχή αρχίζει να δημοσιεύει και τις πρώτες του ποιητικές συλλογές (είναι επηρεασμένος αρχικά από τον Σολωμό και τον Μπωντλαίρ). Από τότε ξεκινά και ο διασυρμός της ποίησής του. Πολλά περιοδικά και εφημερίδες, ελληνικές και ξένες, παρωδούσαν τα ποιήματά του με εξευτελιστικά στο τέλος σχόλια. Το 1939 οργανώνει και την πρώτη έκθεση των έργων του ζωγραφικής, στο σπίτι του Νίκου Καλαμάρη. Από το 1940 αρχίζει η προσωπική του περιπέτεια. Με την επιστράτευση στέλνεται κατευθείαν στην πρώτη γραμμή του Αλβανικού μετώπου. Το μεταξικό καθεστώς τον κρατάει στην πρώτη γραμμή πυρός, αδιαλείπτως, έως το τέλος του πολέμου. Στο τέλος συλλαμβάνεται από τους Γερμανούς, στις 13 Απριλίου 1941, μετά από φονικότατη μάχη της Στρατιάς Κεντρικής Μακεδονίας, και στέλνεται παράνομα σε στρατόπεδο "εργασίας αιχμαλώτων", από όπου δραπετεύει και επιστρέφει στην Αθήνα με τα πόδια. Δεν σταματά να γράφει ποιήματα με όποιον τρόπο μπορεί. Στην ελεύθερη Ελλάδα αποκτά ένα πλήθος από καλλιτεχνικές πρωτοβουλίες με την ίδρυση συλλόγων στους οποίους συμμετέχει ενεργά, χωρίς να σταματήσει ποτέ να ζωγραφίζει ή να γράφει. Το 1967 γίνεται καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβειο Πολυτεχνείο στο ελεύθερο σχέδιο. Από το 1967 μέχρι και τον Αύγουστο του 1973 (οπότε και συνταξιοδοτείται) θα επηρεάσει σημαντικά τη φοιτητική ζωή μέσα και έξω από το Πολυτεχνείο. Στις 31 Οκτωβρίου 1985 θα αφήσει την τελευταία του πνοή στην Αθήνα. Τα έργα του είναι:
- "Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν", 1938
- "Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής", 1939
- "Επτά ποιήματα", 1944
- "Μπολιβάρ", 1944
- "Η επιστροφή των πουλιών", 1946
- "Έλευσις", 1948
- "Ο Ατλαντικός" (ανάτυπο από το περιοδικό "Αγγλοελληνική Επιθεώρηση"), 1954
- "Εν ανθηρώ Έλληνι λόγω", 1957 (Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, 1958)
- "Ποιήματα", τ. Α', Ίκαρος, 1966 (συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών "Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν" και "Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής")
- "Ελληνικά σπίτια", 1972
- "Ποιήματα", τ. Β', Ίκαρος, 1977 (συγκεντρωτική έκδοση των συλλογών "Μπολιβάρ", "Η επιστροφή των πουλιών", "Έλευσις", "Ο Ατλαντικός", "Εν ανθηρώ Έλληνι λόγω")
- "Στην κοιλάδα με τους Ροδώνες", 1978 (Α' Κρατικό Βραβείο Ποίησης, 1979)
- "Ο Καραγκιόζης, ένα ελληνικό θέατρο σκιών", Ύψιλον, 1980,
Μετά το θάνατό του εκδόθηκαν τα βιβλία:
- "Πεζά κείμενα" (συγκεντρωτική έκδοση), Ίκαρος, 1987
- "... και σ' αγαπώ παράφορα: Γράμματα στη Λένα 1959-1967" (επιμ. Δημήτρης Δασκαλόπουλος), Ίκαρος, 1993
- "Οι άγγελοι στον παράδεισο μιλού ελληνικά... (συνεντεύξεις, σχόλια και γνώμες, σε επιμ. Γιώργου Κεντρωτή)", Ύψιλον, 1999
- "Το μέτρον, ο άνθρωπος: πέντε ποιήματα και δέκα πίνακες", Ύψιλον, 2005
- "Ωραίος σαν Έλληνας: ποιήματα/The Beauty of a Greek: Poems" (δίγλωσση έκδοση, σε ανθολόγηση, μετάφραση & επιμ. David Connolly), Ύψιλον, 2007
Μετέφρασε, επίσης, πολλά έργα ξένων ποιητών.
Βαθύτατα πνευματικός άνθρωπος ο Νίκος Εγγονόπουλος, δεν ήταν μόνο ένας ζωγράφος και ποιητής, αλλά και ένας αληθινός στοχαστής. Παθιασμένος με τον υπερρεαλισμό μας κληρονόμησε ένα διαχρονικό έργο μίας αποκλειστικά δικής του ατμόσφαιρας. Το έργο του Εγγονόπουλου αντιμετώπισε αρνητικές αντιδράσεις που έφτασαν τα όρια του εμπαιγμού και της κατασυκοφάντησης. Μοναδικός συμπαραστάτης του υπήρξε ο επίσης υπερρεαλιστής Εμπειρίκος. Στη ζωγραφική, δάσκαλοί του ήταν ο Κωνσταντίνος Παρθένης και ο Φώτης Κόντογλου, άνθρωποι στους οποίους ο Εγγονόπουλος αναφερόταν πάντα με θαυμασμό. Ο ίδιος έλεγε: "Ως είμαι ζωγράφος το επάγγελμα και θεωρώ άλλωστε την ποίηση σαν ζήτημα εντελώς προσωπικό".
