Μοναστήρια και ερημητήρια της Κρήτης (τ.1)
Η χριστιανική πορεία της Κρήτης άφησε ως τις μέρες μας ανεξίτηλα τα σημάδια της δημιουργικής ζωής και των ασκητικών βιωμάτων με την ύπαρξη μεγάλου αριθμού Μοναστηριών και Ερημητηρίων. Η ιστορία ενός τόπου χαρακτηρίζεται από τα έργα τέχνης.
Η ασκητική ιστορία της Κρήτης, που νοηματίζει τον ευρύτερο χώρο της καθ' ημάς Ανατολής, καταξιώνεται και μέσα από τα σωζόμενα μνημεία της. Μοναστηριακά συγκροτήματα, ονομαστά ή άγνωστα, αρχιτεκτονικά σύνολα περίτεχνα ή ταπεινές κατασκευές, φημισμένα μοναστικά καλλιτεχνικά κέντρα ή άσημα μικρά ασκηταριά σε απομονωμένες και απρόσιτες περιοχές, μοναστήρια κοντά ή μέσα σε πόλεις, που διαδραμάτισαν σπουδαίο ρόλο σε κρίσιμες εκκλησιαστικές ή εθνικές περιόδους της Κρήτης, απλά και λιτά σπήλαια που θύμιζαν μόνιμα στον ήρωα - ασκητή τη ματαιότητα των εγκοσμίων, μεγάλα ή μικρά, σημαντικά ή ασήμαντα, συνθέτουν τον ανάγλυφο μοναστηριακό χάρτη του νησιού. Κάποια από αυτά, σε φωτεινές εποχές, μετατράπηκαν σε κέντρα γραμμάτων και παιδείας, σε άλλα λειτούργησαν βιβλιογραφικά εργαστήρια αντιγραφής χειρογράφων κωδίκων, ενώ μερικά απέκτησαν το ξεχωριστό προνόμιο να φιλοξενήσουν μεγάλες μορφές της τέχνης, της επιστήμης, αλλά και άγιες προσωπικότητες που λάμπρυναν την Εκκλησία. Ολιγάριθμα, όμως χαρισματούχα, χάρισαν στην Εκκλησία μάρτυρες και νεομάρτυρες.
Έτσι εξηγείται η εργώδης και πολύχρονη προσπάθεια του ακαταπόνητου και πολύπλευρου ερευνητή του κρητικού πολιτισμού, υλικού και πνευματικού, Νίκου Ψιλάκη να επιχειρήσει την μελέτη και να προχωρήσει σε μνημειώδη έκδοση των Μοναστηριών και Ερημητηρίων της Κρήτης το 1992 (α' τόμος) και 1993 (β' τόμος). Οι δύο πολυσέλιδοι τόμοι (Α' 474 σελίδες, Β' 638) φανερώνουν, ακόμη και στον ανυποψίαστο αναγνώστη, το τεράστιο υλικό που έπρεπε να δαμαστεί, αλλά και την αξία και σπουδαιότητα του εγχειρήματος. Επιτόπια έρευνα, αρχειακό υλικό, βιβλιογραφικές μαρτυρίες, δημοσιεύσεις ερευνητών, πηγές και βοηθήματα, καταγράφηκαν και ταξινομήθηκαν μεθοδικά. Η ακτινοβολία του βυζαντινού πολιτισμού, που κατά καιρούς απλώθηκε σε όλη την Κρήτη, βρήκε τον εκφραστή της στο πολύτιμο και χρηστικό έργο του γνωστού κρητικού συγγραφέα. Μέσα από αυτό ξεπέρασε τις προσδοκίες ακόμη και των πιο απαιτητικών βυζαντινολόγων. Το έργο μπήκε στις πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες, ελληνικές και ξένες, αποτέλεσε χρήσιμο βοήθημα φοιτητών και μεταπτυχιακών αρχαιολόγων, ιστορικών και φιλολόγων, έγινε ευχάριστο εντρύφημα πολλών φιλομαθών αναγνωστών, τιμήθηκε και εκτιμήθηκε από πολλούς δικους μας και ξένους.
Να γιατί η δεύτερη έκδοση αποτελεί ανάγκη και χρέος του συγγραφέα προς την έρευνα και την επιστήμη. Είναι η φωνή της τέχνης που ακούγεται μέσα από τα μνημεία.
(Αθ. Παλιούρας, από τον Πρόλογο)
Χατζόπουλος, Κωνσταντίνος, 1868-1920
Ο Κωνσταντίνος Χατζόπουλος γεννήθηκε στις 11 Μαΐου 1868 στο Βραχώρι Αγρινίου. Είναι το πρώτο από τα επτά παιδιά του κτηματία Ιωάννη Χατζόπουλου και της Θεοφανίας Στάικου, που προερχόταν από μεγάλη οικογένεια κοτσαμπάσηδων, πολλά μέλη της οποίας ήταν Φιλικοί και αγωνιστές του 1821. Μετά τις εγκύκλιες σπουδές (Δημοτικό Σχολείο στο Αγρίνιο, Γυμνάσιο στο Μεσολόγγι), το 1882 -σε ηλικία δεκατεσσάρων μόλις ετών- εγγράφεται στη Νομική Σχολή της Αθήνας· το 1888, αποφοιτά με το βαθμό "Καλώς". Μετά τη στρατιωτική του θητεία (1889-1891), εργάζεται για δύο χρόνια ως δικηγόρος στο Αγρίνιο. Από το 1893 και έως το 1900 εγκαθίσταται στην Αθήνα. Στον Ελληνοτουρκικό Πόλεμο του 1897 επιστρατεύεται και υπηρετεί στην Άρτα. Επιστρέφει έπειτα στην Αθήνα, και τον επόμενο χρόνο (1898-1899) εκδίδει το περιοδικό "Η Τέχνη", το οποίο επιδίωκε να ενισχύσει τη δημοτική γλώσσα και να συστήσει στους αναγνώστες του την ευρωπαϊκή λογοτεχνία. Παρότι βραχύβιο, το περιοδικό του Χατζόπουλου -συνεργάτες του οποίου ήταν ο Ι. Γρυπάρης, ο Κ. Θεοτόκης, ο Α. Καρκαβίτσας, ο Μ. Μαλακάσης, ο Μποέμ, ο Π. Νιρβάνας, ο Κ. Παλαμάς, ο Λ. Πορφύρας κ.ά. -υπήρξε σταθμός στην πνευματική εξέλιξη του τόπου.
Το 1990 κληρονομεί από τον παππού του κτηματική περιουσία και ταξιδεύει στη Γερμανία. Στη Δρέσδη γνωρίζει και παντρεύεται τη Φινλανδή Sunny Haggmann. Από τον Αύγουστο του 1901 έως τον Ιούνιο του 1905 μένουν οικογενειακώς στην Αθήνα. Τον Ιούνιο του 1905, με τη γυναίκα του και την τριών ετών κόρη τους εγκαθίστανται στο Μόναχο. Τον Ιούλιο του 1906 θα μετακομίσουν στο Βερολίνο, αλλά το Φεβρουάριο του 1908 θα επιστρέψουν στο Μόναχο. Κατά τη διάρκεια της διαμονής του στη Γερμανία, ο Χατζόπουλος θα ασπαστεί τα σοσιαλιστικά ιδεώδη (1907), θα παρακολουθήσει την πνευματική και καλλιτεχνική ζωή της χώρας, θα μεταφράσει πολλά θεατρικά έργα (μεταξύ των οποίων έργα του Ίψεν και του Στρίντμπεργκ), ενώ παράλληλα θα δημοσιεύσει ποιήματα, πεζογραφήματα και κριτικά μελετήματα στον "Νουμά" και σε άλλα έντυπα και περιοδικά. Μεταφράζει επίσης το "Κομμουνιστικό Μανιφέστο" των Μαρξ-Ένγκελς στα ελληνικά, το οποίο θα δημοσιευθεί σε συνέχειες στην εφημερίδα "Ο εργάτης" του Βόλου, το 1908. Με την κήρυξη του Πολέμου το 1914, ο Χατζόπουλος μετακομίζει με την οικογένειά του στην Αθήνα. Θα πάψει να είναι μέλος του "Σοσιαλιστικού Κέντρου Αθηνών" -αν και δεν θα αποκηρύξει τις σοσιαλιστικές ιδέες-, απογοητευμένος από τις διαμάχες των μελών του. Το 1916, ιδρύει μαζί με άλλους διανοούμενους την "Εταιρεία Κοινωνικών και Πολιτικών Επιστημών". Τον Ιούλιο του 1920, ο Χατζόπουλος ταξιδεύει μια τελευταία φορά στο Μόναχο οικογενειακώς, προκειμένου να μεταφέρουν από εκεί τα πράγματα τους για να επιπλώσουν το καινούργιο σπίτι τους στην οδό Μαυρομιχάλη. Ωστόσο, πηγαίνοντας προς Μπρίντιζι με το ιταλικό ατμόπλοιο "Montenegro", θα πεθάνει από τροφική δηλητηρίαση. Θα κηδευτεί και τα ταφεί στο Μπρίντιζι. Πολλά χρόνια αργότερα, η κόρη του θα μεταφέρει τα οστά του και της γυναίκας του στο Α΄ Νεκροταφείο Αθηνών. Δημοσίευσε ποιητικές συλλογές, διηγήματα, τα πεζά "Αγάπη στο χωριό" (1910), "Ο πύργος του ακροπόταμου" (1915), "Φθινόπωρο" (1917) και τη σατιρική ηθογραφία "Ο Υπεράνθρωπος" (1915).
